Dom Narodowy Polski - Kino Radość

Dom Narodowy Polski- zabytkowy budynek z lat 1920-1924. 

Dom ten wybudowano na placu, gdzie miał być wcześniej wzniesiony budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Dowiedziałam się od mojej mamy o geście Franciszka Oleszkiewicza z Kuryłówki. Otóż, kiedy podjęto decyzję o budowie Domu Narodowego w Leżajsku, udzielił on olbrzymiej pożyczki na ten cel. Jak się później okazało, nigdy nie odzyskał swoich, ciężko zarobionych w Ameryce pieniędzy.

Zebrałam z ciekawości kilka informacji o Domu Narodowym . Pisałam o tym w Almanachu nr 3/2009 wydanym przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Leżajskiej. Na str 95 jest mój artykuł 'Genealogia rodziny na tle historii regionu'. Wersja papierowa jest trudno dostępna, a właściwie prawie nieosiągalna. Wydano tylko 300 egzemplarzy, jako projekt zrealizowany przy pomocy środków finansowych Województwa Podkarpackiego.
Almanach Lezajski Nr 3-2009 str 117 [*]

Wincenty Ordyczyński w liście do Ulasa Urbańskiego pisał:

(…) Do Sokoła należeli przeważnie ludzie poważniejsi, inteligencja i mieszczanie. Tak było i w Leżajsku. Eustachiewicze, Kwiecińscy, Zawilscy, Karasińscy, Grochowski, Szelewicz, Szczękowie, Ordyczyński, Przybylscy, Koszacki, Haszto, Wodziński, Szczepański itd. itd. Ze składek członkowskich zakupiono plac obejmujący teren obecnego kina i sięgający, aż po Szczęka (obecna restauracja czy  bar na rogu, przy skręcie na dworzec). Plac ogrodzono i przeznaczono pod budowę domu Sokoła. Odbywały się na tym tzw. „boisku Sokoła”, ćwiczenia, festyny itd. Po odzyskaniu niepodległości Sokół przestał istnieć. Powstały gdzieś w 1923 roku Związek Młodzieży, w ramach, którego istniał chór i koło teatralne, wysunął projekt budowy na placu Sokoła – Domu Narodowego. Związek wspierany przez radę miejską, mieszczaństwo, duchowieństwo i inteligencję przystąpił do budowy tego domu. Był to spontaniczny czyn całego społeczeństwa Leżajska. Plan sporządzono bezpłatnie, murarze pracowali bezpłatnie, młodzież gimnazjalna kopała fundamenty, kobiety i dzieci nosiły cegły, wapno i wodę. Materiały zakupiono ze składek, ofiar oraz z dochodu z zabaw, festynów i z wystaw teatralnych. Dom Narodowy (taki napis widniał na frontonie) został wybudowany bardzo szybko i wyposażony w meble, krzesła, scenę, kurtynę itd. Miał tu siedzibę Związek Młodzieży i sekcja teatralna, zaś w dniach powszednich, w Sali ćwiczyła młodzież gimnazjalna na lekcjach gimnastyki. Odbywały się zabawy, zebrania, a w soboty i niedziele seanse filmowe. Tutaj została zlokalizowana biblioteka miejska, przeniesiona z magistratu.

Tymczasem TSL, które w tym czasie było w kraju predestynowane do szerzenia kultury i oświaty pozaszkolnej, rozpoczęło starania o przejęcie Domu Narodowego, gwarantując pozostawienie w budynku dotychczasowych organizacji i pomagania im oraz rozbudowę biblioteki. Rzeczywiście biblioteka została skoncentrowana w Domu Narodowym i znacznie poszerzona, ale TSL nie dotrzymało wszystkich gwarancji, stało się psim swędem posiadaczem pięknego budynku wybudowanego wysiłkiem całego społeczeństwa, zaś Związek Młodzieży i poszczególne sekcje uległy powolnemu rozpadowi. Oczywiście biblioteka istniała do 1939 roku (…) [**]

W późniejszym terminie miałam możność zapoznać się z opracowaniem Profesora Józefa Półćwiartka pt. „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Leżajsku (1903-1939)”. W części dotyczącej budowy sokolni (Domu Narodowego) można wyczytać nieco odmienny przebieg prac budowlanych i kłopotów finansowych związanych z realizacją tej inwestycji. Najistotniejsze jednak są fakty: leżajski „Sokół” rozpoczął tę budowę w 1924 r. Mimo zaciągniętej pożyczki u Franciszka Oleszkiewicza na kwotę 11.367 zł nie zdołano ukończyć tej inwestycji. Zawarto więc porozumienie z Zarządem Głównym TSL, że sfinansuje on dalszą budowę , a „Sokół” będzie miał prawo odkupienia tego obiektu. Niestety, z braku pieniędzy nie skorzystano z tej możliwości.[***]

Fot. Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego przez ks. Antoniego Tyczyńskiego pod budowę Domu Narodowego w Leżajsku - 16 kwietnia 1924 roku

Ponieważ do 1954 roku Leżajsk nie był zelektryfikowany, na czas wyświetlania filmów, a także podczas przedstawień teatralnych uruchomiano agregat prądotwórczy. Miejscowy amatorski zespół teatralny przy współudziale uczniów gimnazjalnych urządzał przedstawienia m. in. "Jasełka" wg Rydla. Odbywały się tutaj koncerty z okazji świąt narodowych. Kiedyś mieściło się tu kino "Radość"  

---

[*] Ordyczyńska Anna, Genealogia Rodziny na tle historii regionu, Almanach leżajski. Zeszyt 3/2009

[**] Fragmenty listów Wincentego Ordyczyńskiego, dyrektora Wytwórni Tytoniu  do Juliusza Ulasa Urbańskiego. dz. cyt.  (w zbiorach prywatnych adresata).

[***] Półćwiartek Józef, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Leżajsku (1903-1939) (w:) Szkice z dziejów kultury fizycznej pod red. A. Nowakowskiego i S. Zaborniaka, Rzeszów 2004, s. 90-97.