XXVII Polska Drużyna Strzelecka w Leżajsku

Polskie Drużyny Strzeleckie (skrót: PDS) – polska organizacja niepodległościowa powstała w 1911 we Lwowie (ówczesnym zaborze austriackim) przez Organizację Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. Była to jawna organizacja paramilitarna

Wcześniej funkcjonowała konspiracyjna organizacja wojskowa – Polski Związek Wojskowy, utworzony w 1908 roku w Krakowie, a w 1909 we Lwowie. Zadaniem było przygotowanie i mobilizacja sił zbrojnych narodu do walki o niepodległość ojczyzny, a w szczególności przygotowanie i wyćwiczenie korpusu oficerskiego. Wykłady i ćwiczenia prowadzili oficerowie i podoficerowie rezerwy armii austro-węgierskiej.

Legalne organizacje o charakterze paramilitarnym funkcjonujące pod nazwami: Związek Strzelecki we Lwowie, oraz Towarzystwo „Strzelec” w Krakowie działały do 1914 roku i stały się podstawą budowania struktur wojskowych Legionów Polskich.

Z chwilą wybuchu I wojny światowej została zarządzona mobilizacja połączonych Związków i Drużyn Strzeleckich, już pod wspólną komendą Józefa Piłsudskiego i scalenie ich w I Brygadę Legionów Polskich.

W wielu miejscowościach zaczęły powstawać Polskie Drużyny Strzeleckie, a tworzonym nadawano przez Naczelną Komendę rzymską numerację w kolejności powstawania. Leżajska Drużyna Strzelecka otrzymała nr XXVII.

W ramach funkcjonującego od 1911 roku nieformalnego Kółka Fotograficznego w Leżajsku rozpoczęto działania na rzecz założenia organizacji wojskowo-niepodległościowej. Brali w tym udział m. in. pracujący przy renowacji kościoła OO. Bernardynów artysta malarz Władysław Bąkowski, leżajski kupiec Wacław Haszto i Franciszek Larendowicz (*1888- 1966), organista w Bazylice oo. Bernardynów w latach 1904-1966, nauczyciel śpiewu w gimnazjum leżajskim 1923- 1928. Zobacz biogram Larendowicz Franciszek (1880-1966) .

Do tworzenia PDS przystąpiono w czerwcu 1912, zebrania odbywały się w domu nauczyciela Kazimierza Bętkowskiego. 

2 lutego 1913 zwołano zebranie mieszkańców Podklasztoru, w klasie szkolnej mieszczącej się wówczas w domu Franciszka Larendowicza. Zapoznali się ze statutem i zadaniami wytyczonymi w statucie, m. in.:

ćwiczenia wojskowe, sportowe i gimnastyczne, zakładanie strzelnic, nauka strzelania, szermierki, jazdy konnej, pływania, wioślarstwa, organizowanie wycieczek, odczytów, koncertów, obchodów rocznic patriotycznych, powstań narodowych.

Prezesem został Stanisław Mochylski, wiceprezesem Włodzimierz Sulima-Popiel, skarbnikiem Kazimierz Bętkowski, sekretarzem  i adiutantem Tomasz Sokalski. Komendantem miejscowym został Walenty Sztaba, jego zastępcą Jan Safianowski. 

Delegatami na Walny Zjazd Polskich Drużyn Strzeleckich w dniu 18 maja 1913 zostali wybrani Walenty Sztaba i Tomasz Sokalski.

Wacław Haszto udostępnił lokal w swoim domu (Plac Mariacki x ul. Tomasza Michałka), gdzie odbywały się zbiórki i zajęcia teoretyczne. On również udostępniał członkom drużyny bezpłatnie prenumerowaną przez niego gazetę lwowską "Wiek Nowy".

Każdy z członków musiał opłacić z własnych pieniędzy koszty uszycia umundurowania. Sukno zamówiono w fabryce w Rakszawie, a szycie powierzono leżajskiemu krawcowi Janowi Szewerniakowi. Pierwsi włożyli mundury Wacław Haszto, Franciszek Larendowicz i Mikołaj Jan Ordyczyński. 

Ćwiczenia odbywały się najczęściej nad Sanem na odcinku Kuryłówka - Tarnawiec - Wierzawice - Rzuchów. W Rudniku nad Sanem odbyły się ostatnie ćwiczenia wspólne drużyny leżajskiej z Polską Drużyną Strzelecką. 

Warto wspomnieć, że Tadeusz Wyrwa-Furgalski był członkiem Związku Walki Czynnej, członkiem Związku Strzeleckiego w stopniu oficerskim, uczestniczył w organizowaniu i szkoleniu członków Związku Strzeleckiego. W Leżajsku chodził do szkoły powszechnej, ojciec Antoni w tym czasie prowadził kancelarię notarialną. W 1913 i 1914 bywał w Leżajsku. Zginął 7 lipca 1916 w Maniewiczach w bitwie pod Kostiuchnówką na Wołyniu.

Członkowie leżajskiej Drużyny:

Bętkowski Kazimierz, 

Brudniak Aleksander

Dziwota Jan

Garbacki-  Bolesław, Edward i Tadeusz

Grela Jan

Gumieniak - Ludwik i Mieczysław,

Haszto Wacław,

Jarosz Ludwik,

Kordas - Franciszek i Józef

Kisielewicz -  Adam, Józef, Michał i Stanisław

Kurowski Antoni,

Larendowicz Franciszek

Makosik - Jacek i Stanisław

Malec - Tadeusz i Teofil

Maruszak Władysław,

Mazur Władysław,

Mazurkiewicz - syn organisty z Sarzyny

Mochylski Władysław,

Ordyczyński Mikołaj Jan

Pękala Michał ps. Wierzawicki, z Wierzawic,

Piziak Kazimierz

Safianowski Jan,

Sawicki Ludwik,

Sokalski Tomasz

Sroczyński Karol

Stępień Michał

Szeliga Michał,

Szuwalski - Adam i Ignacy

Sztaba Walenty

W 1914 roku Drużyna leżajska liczyła 1 kadeta, 29 szeregowców czynnych i 114 wspierających (razem 144 osoby).

W chwili wybuchu I wojny światowej zmobilizowano do wojska austriackiego komendanta drużyny, jego zastępcę i adiutanta, również Ludwik Sawicki, Michał Garbacki, a także inne osoby.

Walenty Sztaba - komendant miejscowy w Leżajsku, jako oficer austriacki zmuszony był iść na front serbski. Został ranny i wzięty do niewoli. 

Michał Szeliga  - (syn powstańca styczniowego Zygmunta Szeligi) działacz Związku Strzeleckiego, Drużyn Bartoszowych legionista ( w sierpniu 1914- w Legionach, przypr. z Leżajska oddz. Strzelców, ranny pod Krzywopłotami).

Michał Pękala ur. 15 sierpnia 1893 roku w Wierzawicach. W 1914 żołnierz II Brygady Legionów Polskich, potem w armii austro-węgierskiej. Od 1918 w Armii gen. Hallera, a od 1921 w int. VI Armii. W latach 1921–1926 w int. OK IX i OK X, 1926–1930 w PKU Kielce i PKU Sanok, 1930–1932 w 27 p. uł, potem w KOP. Od 1937 w Szefostwie Int. KOP. Kpt. ze starsz. 15 VIII 1924. Odznaczony KN, medalami 1918–1921 i 10-lecia.

Mikołaj Ordyczyński w czasie I wojny światowej walczył w szeregach cesarskiej i królewskiej Armii. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Armat Polowych Nr 29, w 1916 przemianowany na Pułk Armat Polowych Nr 2, a dwa lata później na Pułk Artylerii Polowej Nr 2. W czasie służby w c. i k. Armii awansował na chorążego ze starszeństwem z 1 maja 1915, a później podporucznika ze starszeństwem z 1 stycznia 1916 w korpusie oficerów rezerwy artylerii polowej i górskiej

***

11 listopada 2008 roku w czasie powiatowych obchodów 90. rocznicy Odzyskania Niepodległości w Bazylice OO. Bernardynów poświęcono sztandar leżajskiego oddziału Związku Strzeleckiego.

***

Istniejące obecnie Jednostki Strzeleckie należały do różnych Związków Strzeleckich funkcjonujących w Polsce. Związek Strzelecki „Strzelec” Józefa Piłsudskiego powstał w 2013 roku i jest organizacją ogólnopolską z siedzibą w Rzeszowie.
W Leżajsku działa Jednostka Strzelecka 2035 ppłk. Tadeusza Wyrwy – Furgalskiego.

Linki:

• Wrzesińscy. Dzieje sztandaru leżajskiego oddziału Związku Strzeleckiego w latach 1939-2019
• Larendowicz Franciszek (1880-1966)
• Mikołaj Jan Ordyczyński 
• Fundatorzy sztandaru leżajskiego oddziału Związku Strzeleckiego z 1927
• Zbigniew Moszumański - XXVII Polska Drużyna Strzelecka w Leżajsku. Almanach Leżajski, zeszyt 10/2014 s. 51-75
• Zbigniew Larendowicz - Związek Strzelecki w Leżajsku od założenia aż do roku 1914 tj. roku wybuchu I wojny światowej. Biuletyn Miejski 1994, czerwiec
• Członkowie Polskich Drużyn Strzeleckich.
• Furgalski Wyrwa Tadeusz (1890-1916)